Ο φωτισμός κατέχει κεντρικό ρόλο στην εσωτερική αρχιτεκτονική διαμόρφωση των χώρων μιας κατοικίας καθώς μπορεί να μεταβάλλει την εικόνα ενός χώρου προβάλλοντας τα προνόμιά του και αποκρύβοντας τυχόν δυσμορφίες ή αστοχίες. Ως δομικό στοιχείο που συμπληρώνει την εικόνα του χώρου, θα πρέπει να είναι λειτουργικός και ευέλικτος εξασφαλίζοντας την ασφαλή δράση και παραμονή και αναδεικνύοντας τις διαφορετικές λειτουργίες του χώρου. Επιπλέον, θα πρέπει να ακολουθεί και να τονίζει τα ιδιαίτερα στοιχεία της διακόσμησης και να συμπληρώνει αρμονικά το ύφος και τους στόχους που είχε ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός. Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να αποδίδεται στη σχέση μεταξύ των διαφορετικών χώρων της κατοικίας ώστε να αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο και να είναι ομαλή η μετάβαση μεταξύ τους. Τέλος, σημαντικό ρόλο παίζουν οι προτιμήσεις των ενοίκων, οι οποίες στην ειδικά στην κατοικία κατέχουν ίσως τον βασικότερο ρόλο.
Η επιτυχία του σχεδιασμού αξιολογείται με βάση την ικανοποίηση πρακτικών και λειτουργικών κριτηρίων αλλά και με βάση την δημιουργία συναισθημάτων ευφορίας, ηρεμίας και χαλάρωσης σε ένοικους και επισκέπτες. Φυσικά, λόγω της πολυπλοκότητας των σύγχρονών κατασκευών και των πολλαπλών χρήσεων των χώρων, ο σχεδιασμός σωστού φωτισμού καθίσταται μια δύσκολη υπόθεση..
Ψυχολογία και το παιχνίδι σκιάς – φωτός
Η βασική πρόκληση που καλείται να αντιμετωπίσει ο δημιουργικός σχεδιασμός συστημάτων φωτισμού, είναι η ανάδειξη χώρων που επιδρούν συναισθηματικά στους επισκέπτες προσελκύοντας και εμπνέοντας τους και ταυτόχρονα η υποστήριξη των διαφορετικών χρήσεών τους. Αυτό επιτυγχάνεται κυρίως με τον χειρισμό των εναλλαγών στη φωτεινότητα των επιμέρους στοιχείων του υπό μελέτη χώρου. Αυτό συμβαίνει γιατί η κύρια αιτία για τις υποκειμενικές προβολές του χώρου στο μάτι ενός επισκέπτη είναι η αντίθεση στη φωτεινότητα ενός χώρου , δηλαδή η σχέση μεταξύ των φωτισμένων στοιχείων και των πιο σκοτεινών επιφανειών. Έχει αποδειχθεί ότι όσο αλλάζουν οι αναλογίες στην φωτεινότητα των επιφανειών, τόσο αλλάζει η οπτική διέγερση που δημιουργούν μεταβάλλοντας την εντύπωση του επισκέπτη για τον χώρο. Παρ΄όλο που ο κάθε άνθρωπος αντιδρά διαφορετικά στο ίδιο περιβάλλον, υπάρχουν πολλές ομοιότητες στις αντιδράσεις τους στο φως.
Έρευνες που έχουν γίνει σχετικά με τις αντιδράσεις στην αντίθεση φωτεινότητας έχουν δείξει ότι τα τρία βασικά πεδία αντίληψης που επηρεάζονται είναι:
Αίσθηση χωρητικότητας. Η αντίληψη για τον όγκο ενός χώρου επηρεάζεται από την ένταση και ομοιομορφία του φωτισμού της διαμέτρου ενός δωματίου. Διαφορές στην ποσότητα του οριζόντιου φωτισμού αλλάζουν δραματικά την αντίληψη της χωρητικότητας. Ο διάχυτος φωτισμός οροφής συμβάλλει στην ανάδειξη του χώρου ως καθαρού, φωτεινού και πιο μεγάλου.
Αίσθηση οπτικής διαύγειας. Η διαύγεια συνήθως επιβάλλεται σε δημόσιους χώρους – καθώς αυτοί στοχεύουν στο να φέρουν πολλούς άγνωστους ανθρώπους σε επικοινωνία- ενώ η έλλειψη της πολλές φορές αποτελεί την ειδοποιό διαφορά για τον επισκέπτη ότι πρόκειται για ιδιωτικό χώρο. Η αίσθηση οπτικής καθαρότητας προσφέρεται απο πλούσιο φωτισμό με ομοιόμορφη διανομή απο φωτεινές πηγές που βρίσκονται ψηλά και περιμετρικά του χώρου.
Αίσθηση Ευφορίας. Στο συναίσθημα αυτό συμβάλλουν τα συστήματα που αποτελούνται από μικρά ποσοστά φωτισμού από την οροφή και από ανομοιόμορφη διανομή του φωτός με έμφαση κυρίως στον φωτισμό των τοίχων.
Το πρώτο βήμα για τον σωστό σχεδιασμό φωτιστικών συστημάτων λοιπόν, είναι η αναγνώριση των δραστηριοτήτων που θα λάβουν μέρος στον χώρο και η εκτίμηση του ποσοστού της ενέργειας που θα εκλύεται από τη δραστηριότητες αυτές. Το επόμενο στάδιο περιλαμβάνει την αξιολόγηση της αναγκαίας αντίθεσης στη φωτεινότητα που θα αποδώσει ικανοποιητικά το αναγκαίο επίπεδο ενέργειας που θα εκλυθεί. Οι εναλλαγές επιτυγχάνονται με τη δημιουργία μοντέλων φωτός και σκίασης διαλέγοντας αντικείμενα που θα φωτιστούν περισσότερο και έτσι θα έρθουν στο προσκήνιο και αφήνοντας άλλα σε σχετική σκοτεινότητα τοποθετώντας τα να πλαισιώνουν τα βασικά στοιχεία. Ένα ακραίο παράδειγμα είναι η ύπαρξη μιας μοναδικής μικρής πηγής φωτός στην οροφή (π.χ ένα spot). Ο φωτισμός αυτός μπορεί σε μεγάλο ποσοστό να ελέγξει τους ανθρώπους μέσα στον χώρο. Η αντίθεση στη φωτεινότητα που δημιουργείται οδηγεί την προσοχή τους και κρατάει το ενδιαφέρον τους αμείωτο δημιουργώντας οπτική κατεύθυνση και εστίαση προς τα σημεία που φωτίζονται εντονότερα.
Χώροι με αντίθεση φωτεινότητας
Τα συστήματα φωτισμού που δημιουργούν χώρους με αντιθέσεις αποτελούνται συνήθως από μικρή αναλογία διάχυτου φωτισμού και μεγάλη ποσότητα τοπικού φωτισμού. Η εναλλαγή φωτός και σκιών, που μπορεί να δημιουργήσει ο τεχνητός φωτισμός, παραπέμπουν στα χαρακτηριστικά του φυσικού φωτισμού μιας ηλιόλουστης μέρας, το οποίο δημιουργεί αισθήματα ευφορίας και ξεκούρασης. Δημιουργείται ουσιαστικά μια ιεραρχία στην προβολή των στοιχείων η οποία μετατρέπει τα αντικείμενα και την μεταξύ των σχέση, σε ερεθίσματα που προκαλούν έντονα συναισθήματα στον επισκέπτη. Η προσοχή υποσυνείδητα δρομολογείται προς τα φωτισμένα αντικείμενα τα οποία έρχονται σε έντονη αντίθεση με τις σκοτεινότερες επιφάνειες που τα πλαισιώνουν. Αυτό μπορεί επίσης να να καθοδηγήσει και να διευκολύνει την πορεία του επισκέπτη που μπαίνει για πρώτη φορά στον χώρο.
Χώροι χωρίς αντίθεση φωτεινότητας
Το χαρακτηριστικό των χώρων με χαμηλή αντίθεση είναι ότι όλα τα στοιχεία είναι φωτισμένα με τον ίδιο τρόπο με αποτέλεσμα να προσφέρουν ελάχιστα ερεθίσματα στο μάτι στου επισκέπτη. Τα συστήματα φωτισμού σχεδιάζονται με μεγάλα ποσοστά γενικού φωτισμού οροφής και μικρά ποσοστά τοπικού φωτισμού και έτσι μειώνουν στο ελάχιστο τις διαβαθμίσεις φωτεινότητας με αποτέλεσμα να μην ξεχωρίζουν οι μορφές και η υφή των αντικειμένων και επιφανειών (αφού η σκιά και όχι το φως είναι αυτή που αναδεικνύει τη φόρμα των στοιχείων του χώρου).
Ο τρόπος αυτός φωτισμού είναι κατάλληλος σε εργασιακά περιβάλλοντα με έντονη και παρατεταμένη οπτική εργασία καθώς επιτρέπει στον χρήστη να αγκαλιάζει με μια ματιά όλο τον χώρο, διευκολύνει την ορατότητα και καθιστά εύκολη την περιήγηση και την εργασία. Ωστόσο, τα συστήματα αυτά δε θα πρέπει να προτιμούνται στον χώρο της κατοικίας που προορίζεται για αναψυχή, χαλάρωση και επικοινωνία καθώς σε βάθος χρόνου δημιουργούν αισθήματα μονοτονίας και υποτονικότητας.
Πηγές : “Richard Kelly: Defining A Modern Architecture of Light”, M.M Petty
“Architectural Lighting Design”, G. Steffy, John Wiley & Sons, 2002
“Φωτίζοντας τη σύγχρονη κατοικία: μια νέα δημιουργική προσέγγιση”, Θ. Κοντορήγας, 2009,
